Niniejszym wpisem poruszymy następujące zagadnienia:
Warunkowe umorzenie postępowania karnego jest instytucją prawa karnego, która zaliczana jest do środków związanych z poddaniem sprawcy próbie. Jeżeli w danej sprawie sąd dojdzie do przekonania, że oskarżony zasługuje na szansę, to wtedy odstępuje od skazania, a zamiast tego orzeka okres próby.
Jednakże orzeczenie warunkowego umorzenia postępowania nie jest zależne jedynie od woli sądu oraz chęci oskarżonego – przepisy kodeksu karnego, pozostawiając sądowi orzekającemu pewną swobodę, zakreślają ramy zastosowania tej instytucji.
Jak zaznaczono już powyżej, nie każdy oskarżony będzie mógł skorzystać z dobrodziejstwa opisywanej instytucji – poniżej wskazano niezbędne wymogi jej zastosowania:
Co do powyższych przesłanek można sformułować wniosek, że materiał dowodowy powinien bez wątpliwości wskazywać, że oskarżony jednak popełnił zarzucany mu czyn. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 kwietnia 2024 roku w sprawie IV KK 38/24 wskazał: „Podjęcie przez sąd prawidłowej decyzji w zakresie warunkowego umorzenia postępowania wymaga, aby stan faktyczny sprawy nie budził żadnych wątpliwości w świetle zebranego materiału dowodowego i dokonanej przez organ procesowy jego oceny. To właśnie na podstawie tych dowodów sąd ustala sprawstwo oskarżonego, stopień jego zawinienia i stopień społecznej szkodliwości czynu, a więc okoliczności, które implikują inną przesłankę warunkowego umorzenia postępowania, a mianowicie, by okoliczności popełnienia czynu nie budziły wątpliwości. Skoro jedną z przesłanek warunkowego umorzenia postępowania jest wymóg, aby okoliczności popełnienia czynu nie budziły wątpliwości, sąd na podstawie zebranego materiału dowodowego musi dojść nie tylko do wniosku, że sam fakt popełnienia przestępstwa nie budzi wątpliwości, a zatem istnieją wystarczające podstawy, aby oskarżonemu przypisać popełnienie tego czynu, lecz także powinien wyjaśnić elementy przedmiotowe i podmiotowe tego czynu rzutujące na ocenę zarówno stopnia jego społecznej szkodliwości, jak i stopnia zawinienia oskarżonego.”
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 września 2023 roku w sprawie V KK 371/23 wskazał, że: „Warunek uprzedniej niekaralności sprawcy za przestępstwo umyślne ma charakter bezwzględny i nie zależy od stanu wiedzy sądu orzekającego o warunkowym umorzeniu postępowania.
Innymi słowy, jeżeli przed dniem orzekania w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania dojdzie do uprawomocnienia się wyroku skazującego za przestępstwo umyślne w innej sprawie, wtedy nie można zastosować opisywanej instytucji, a jeżeli mimo tego zostanie ona zastosowana, to taki wyrok podlega uchyleniu. Nie ma przy tym również znaczenia, czy w tej innej sprawie kara została np. zawieszona.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 stycznia 2023 roku w sprawie III KK 537/22: „Tylko sprawca, co do którego sąd nabierze przekonania, że rozpoznawany czyn był odosobnionym incydentem w jego życiu i można realnie zakładać, iż w przyszłości będzie przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni przestępstwa, może skorzystać z dobrodziejstwa warunkowego umorzenia postępowania.”
Zaznaczenia wymaga jednocześnie, że warunkowego umorzenia nie stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.
Najważniejszym skutkiem wyroku warunkowo umarzającego postępowanie jest to, że oskarżony, pomimo popełnienia czynu zabronionego, jest w dalszym ciągu traktowany jako osoba niekarana.
Jeżeli sąd zaakceptuje wniosek oskarżonego lub jego obrońcy, wtedy dalsze postępowanie podlega umorzeniu i sąd nie będzie orzekał, czy oskarżony jest winny lub niewinny. Zamiast tego orzekany jest okres próby, który wynosi od roku do 3 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia. Wskazano tutaj wyraźnie moment uprawomocnienia się orzeczenia, ponieważ może ono podlegać zaskarżeniu.
Skorzystanie z opisywanej instytucji nie sprawia jednak całkowitego uwolnienia od konsekwencji popełnionego czynu. Sąd ma obowiązek nałożyć na oskarżonego:
Umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd może w okresie próby oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym. Decyzja w tym zakresie należy do sądu.
Oprócz powyższego sąd może nałożyć na oskarżonego m.in. obowiązki:
Jak wskazuje sama nazwa postępowanie umarzane jest pod warunkiem i Sąd, przede wszystkim, podejmuje postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany.
Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby:
Porządek prawny należy rozumieć szerzej niż tylko na gruncie prawa karnego. Sąd Apelacyjny w Krakowie w postanowieniu z dnia 15 maja 2019 roku w sprawie II AKzw 373/19 wskazał: „Pojęcia „porządku prawnego” używanego na gruncie prawa karnego jako przesłanki nawiązującej do postawy sprawcy nie należy sprowadzać wyłącznie do porządku w znaczeniu karnoprawnym. Popełnienie przestępstwa jest tylko jedną z form naruszenia tego porządku. Może to być również popełnienie wykroczenia, jak i dopuszczenie się zachowania niebędącego czynem zabronionym pod groźbą kary, jak naruszenie innych obowiązków cywilnoprawnych, pracowniczych. Naruszeniem porządku prawnego jest zatem zachowanie się skazanego wbrew zakazom lub nakazom prawa karnego (popełnienie przestępstwa), administracyjnego (popełnienie wykroczenia).”
Przy czym warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.
Warunkowe umorzenie postępowania karnego należy uznać za instytucję ważną i potrzebną. Dzięki niej osoby, które nie popełniły poważnych przestępstw i spełniają wskazane warunki, mogą uniknąć skazania. Osoba taka traktowana jest dalej jako osoba niekarana i po pozytywnym upłynięciu okresu próby, postępowanie uznawane jest za ostatecznie zakończone.