Jednym z efektów wstąpienia Polski do Unii Europejskiej (dalej: „UE”) jest swobodny przepływ osób, oraz możliwość zamieszkania na stałe w innym kraju UE. Obywatele UE posiadają prawo do swobodnego przemieszczania się oraz do zamieszkania w wybranym przez siebie kraju wchodzącym w skład Unii.
Niejednokrotnie więc zaistnieje sytuacja, gdy małżeństwo zostało zawarte na terenie Polski, ale oboje małżonkowie mieszkają razem lub oddzielnie za granicą.
Co do ogólnych zasad związanych z orzekaniem rozwodu oraz orzekaniem odnośnie winy w rozkładzie pożycia, odsyłamy do innego wpisu na blogu:
Rozwód a wina
Po podjęciu decyzji o rozwodzie przez jednego lub oboje małżonków mieszkających na stałe poza terytorium Polski, może pojawić się wątpliwość, jak taki rozwód przeprowadzić, i czy można wystąpić o rozwód przed polskim sądem.
Sięgnąć więc należy do przepisów normujących jurysdykcję krajową – czyli zakres spraw w jakich polskie sądy są władne orzekać (tutaj w zakresie postępowania cywilnego). Przepisy te są zamieszczone w ustawie z dnia 17 listopada 1964 roku Kodeks postępowania cywilnego (dalej: „k.p.c.”).
Sprawy rozwodowe rozpoznawane są w postępowaniu procesowym, dlatego też należy ustalić jurysdykcję krajową w procesie – ogólnym przepisem jest art. 1103 k.p.c. zgodnie z którym Sprawy rozpoznawane w procesie należą do jurysdykcji krajowej, jeżeli pozwany ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu albo siedzibę w Rzeczypospolitej Polskiej.
Jeżeli więc za granicą mieszka tylko osoba żądająca orzeczenia rozwodu, to wtedy zgodnie z przytoczonym przepisem, istnieje w tej sprawie jurysdykcja krajowa, ponieważ pozwany zamieszkuje lub posiada miejsce zwykłego pobytu na terytorium Polski.
Odmienną sytuacją jest ta będąca tematem niniejszego wpisu, czyli gdy oboje małżonkowie mieszkają na stałe za granicą. Również wtedy przepisy k.p.c. pozwalają na wystąpienie z pozwem przed polski sąd, ponieważ zgodnie z art. 1103[1] § 1 pkt. 1) – 4) k.p.c. Sprawy małżeńskie oraz sprawy dotyczące małżeńskich stosunków majątkowych należą do jurysdykcji krajowej także wtedy, gdy:
1)oboje małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania lub ostatnie miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli jedno z nich nadal ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, lub
2) małżonek będący powodem ma co najmniej od roku bezpośrednio przed wszczęciem postępowania miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, lub
3) małżonek będący powodem jest obywatelem polskim i ma co najmniej od sześciu miesięcy bezpośrednio przed wszczęciem postępowania miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej, lub
4) oboje małżonkowie są obywatelami polskimi.
Powyżej wymienione przesłanki z pkt. 1) – 3) odnoszą się do posiadania miejsca zamieszkania lub miejsca zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej. Jednakże przyjmijmy, że oboje małżonkowie zdecydowani na rozwód przez wiele lat zamieszkiwali za granicą. Zastosowanie będzie miał więc pkt. 4) zgodnie z którym jeżeli małżonkowie są obywatelami polskimi, to nawet kiedy oboje przebywają na stałe za granicą, mogą wystąpić o rozwód przed polskim sądem.
Najbardziej pożądaną sytuacją będzie ta, w której małżonkowie jednak doszli do porozumienia i rozwód jest ich wspólną inicjatywą. Ułatwi to kwestię ewentualnych doręczeń oraz poszukiwania strony pozwanej.
Co do zasady z pozwem o rozwód należy wystąpić przed sąd właściwy dla strony pozwanej – jednakże co zrobić, kiedy takiego sądu nie można ustalić, ponieważ pozwany na stałe mieszka za granicą?
Wtedy zastosowanie będzie miał art. 45 § 1 k.p.c. zgodnie z którym Jeżeli na podstawie przepisów kodeksu nie można w świetle okoliczności sprawy ustalić właściwości miejscowej, Sąd Najwyższy oznaczy sąd, przed który należy wytoczyć powództwo.
Pozwu o rozwód nie wnosi się jednak do Sądu Najwyższego, ponieważ właściwym jest sąd okręgowy – dlatego też zgodnie z art. 45 § 2 k.p.c. O oznaczenie sądu, przed który należy wytoczyć powództwo, występuje sąd, do którego wpłynął pozew. Innymi słowy w takiej sytuacji pozew należy wnieść do wybranego sądu okręgowego, przy czym w pozwie tym konieczne jest sformułowanie wniosku, o wystąpienie do Sądu Najwyższego o oznaczenie sądu właściwego do rozpoznania sprawy. Wniosek ten musi posiadać uzasadnienie oraz przytoczenie okoliczności, z których wynikać będzie brak możliwości ustalenia właściwości miejscowej sądu zgodnie z przepisami k.p.c.
Przyjmuje się, że strona sama nie może wystąpić do Sądu Najwyższego o oznaczenie sądu właściwego np. jeszcze przed wniesieniem pozwu, ponieważ przytoczony przepis wyraźnie wyklucza taką możliwość.
Powyższe kwestie odnoszą się do wstępnego stadium postępowania, a więc samego wniesienia pozwu o rozwód. Odmiennym zagadnieniem jest samo prowadzenie postępowania rozwodowego w sytuacji, kiedy obie strony pozostają na stałe za granicą.
***