Niniejszym wpisem postaramy się odnieść do następujących kwestii:
Jeżeli małżonkowie posiadają wspólne dzieci i są to dzieci niemogące jeszcze samodzielnie się utrzymać, to wtedy bardzo częstym elementem sprawy o rozwód jest spór w zakresie alimentów. Spór taki najczęściej dotyczy wysokości alimentów, ale czasami któraś ze stron podnosi, że alimenty nie należą się w ogóle i nie istnieje zobowiązanie do alimentacji lub też, że obowiązek alimentacyjny jest spełniany w inny sposób niż przekazywanie kwot pieniędzy. Jeżeli kwestia alimentów zostanie podniesiona w sprawie o rozwód, to wtedy o alimentach dla dzieci orzeka sąd właściwy dla rozpatrzenia sprawy rozwodowej, którym jest sąd okręgowy. Powyższa sytuacja sprawia, że sąd w tym samym wyroku orzeka o rozwodzie oraz o alimentach (w innym wpisie wskazaliśmy, że w wyroku rozwodowym sąd może decydować jeszcze o kilku odmiennych kwestiach).
Wina w rozwodzie
Alimenty mogą być również przedmiotem oddzielnej sprawy sądowej – wtedy taka sprawa dotyczy wprost (tylko) alimentów, a rozpoznaje ją sąd rejonowy. Mając na uwadze, że sprawa taka nie jest związana z rozwodem, to sąd może wtedy też decydować o alimentach dla dzieci pozamałżeńskich.
Podkreślenia wymaga, że zarówno w sprawie o rozwód jak i w sprawie o alimenty możliwe jest uzyskanie zabezpieczenia na czas trwania procesu. Innymi słowy wraz z pozwem rozwodowym lub z pozwem o alimenty można złożyć wniosek o udzielenie zabezpieczenia i jeżeli sąd pozytywnie go rozpatrzy, to wtedy alimenty zostaną „zabezpieczone” i wskazana przez sąd osoba będzie zobowiązana jeszcze przed zapadnięciem wyroku w sprawie uiszczać określone w postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia alimenty. Wniosek o udzielenie zabezpieczenia można również złożyć w toku sprawy lub przed jej wszczęciem.
Niezależnie natomiast od momentu jego składania powinien on spełniać wymagania formalne przewidziane dla pisma procesowego. Sprawy dotyczące alimentów są szczególnymi rodzajami postępowań, które z uwagi na swój przedmiot korzystają z szeregu ułatwień w zakresie udzielenia zabezpieczenia.
Kolejną wysoce doniosłą kwestią są opłaty w sprawach o alimenty – zgodnie z ustawą z dnia z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nie mają obowiązku uiszczenia kosztów sądowych (a więc również opłat sądowych od pozwu) osoby dochodzące roszczeń alimentacyjnych oraz osoby pozwane w sprawie o obniżenie alimentów.
Zgodnie z kodeksem rodzinnym i opiekuńczym [dalej: „k.r.o.”] obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.
Szczególnym obowiązkiem alimentacyjnym jest ten, który obciąża rodziców względem dzieci. Jak wskazuje k.r.o. rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
Zauważyć również należy, że powyższa zasada nie mówi nic o wieku dziecka – jednakże zgodnie z k.r.o. jeżeli dziecko jest pełnoletnie, to rodzice nie są zobowiązani do świadczenia alimentów jeżeli prowadziłoby to do nadmiernego dla nich uszczerbku lub jeżeli takie pełnoletnie dziecko nie stara się uzyskać samodzielności.
Powyższe zasady opisują samo istnienie obowiązku alimentacyjnego, natomiast czym innym jest jego wysokość – tutaj również z pomocą przychodzi k.r.o. wskazując, że zakres świadczeń alimentacyjnych należy ustalać biorąc pod uwagę usprawiedliwione potrzeby osoby uprawnionej do alimentów oraz zarobkowe i majątkowe możliwości osoby zobowiązanej do alimentów.
Zależnie więc od roli w sprawie – inna jest taktyka procesowa dla osoby ubiegającej się o alimenty, a inna dla osoby, która jest o takie alimenty pozwana. Jednocześnie warto podkreślić, że sąd pracuje na dowodach i to na strony została nałożona konieczność wykazania potrzeb uprawnionego do alimentów oraz możliwości zarobkowych zobowiązanego. Bardzo doniosłe jest więc przekonanie sądu, czy wskazane potrzeby są usprawiedliwione oraz czy osoba, która miałaby uiszczać alimenty, jest i będzie w stanie to czynić. Częstokroć w tym zakresie prowadzone jest skomplikowane postępowanie dowodowe, od wyniku którego zależy końcowy wynik sprawy.
Sąd najcześciej oczekuje wyraźnych dowodów i informacji zarówno w zakresie możliwości majątkowych i zarobkowych zobowiązanego jak i uprawnionego. Sąd najczęściej bada wykształcenie, posiadany majątek, historyczne oraz aktualne dochody – kwestie te najłatwiej wykazać dysponując dokumentami.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy słusznie przewiduje również inny sposób spełniania obowiązku alimentacyjnego – zgodnie z przepisami kodeksu osoba zobowiązana do uiszczania alimentów względem dziecka, które jeszcze nie utrzymuje się samodzielnie lub względem osoby niepełnosprawnej może polegać, co ważne – w całości lub w części – na osobistych staraniach o utrzymanie lub wychowanie. Chodzi tutaj o sytuację, w której mamy do czynienia z osobą, która sprawuje bieżącą pieczę, pilnuje, opiekuje się uprawnionym. Najczęściej sąd uwzględnia ten sposób wykonywania obowiązku alimentacyjnego przez osobę, z którą dziecko stale przebywa. Natomiast jeżeli osób zobowiązanych do alimentacji jest więcej niż jedna (np. rodzice), a jedna osoba spełnia swój obowiązek alimentacyjny w powyższy sposób (osoba, z którą dziecko stale przebywa), to wtedy pozostałe osoby są zobowiązane do pokrywania kosztów utrzymania uprawnionego – w całości lub w części. Również ta sytuacja może być przedmiotem złożonego sporu, przykładowo w zakresie tego, w jakim zakresie obowiązek alimentacyjny jest spełniany przez osobiste starania, lub też czy do osobistych starań należy zaliczyć wykonywanie szerokich kontaktów z dzieckiem, częste spędzanie z nim czasu itp.
Należy również zwrócić uwagę, że alimenty przedawniają się w terminie 3 lat, a także, że w razie zmiany okoliczności, można żądać zmiany zarówno orzeczenia sądowego jak i ugody dotyczących alimentów. Uprawnienie do żądania tej zmiany przysługuje, co należy podkreślić, zarówno uprawnionemu do alimentów jak i osobie zobowiązanej. Innymi słowy, przykładowo dziecko może pozwać rodzica o podwyższenie poprzednio przyznanych alimentów, ale też rodzic może pozwać dziecko o obniżenie poprzednio przyznanych alimentów.
Po uzyskaniu postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia lub też po zapadnięciu wyroku w sprawie, jeżeli zobowiązany do uiszczenia alimentów nie płaci zasądzonych kwot dobrowolnie, to wtedy konieczne staje się wszczęcie postępowania egzekucyjnego.
Do jego wszczęcia niezbędny jest tytuł wykonawczy – jest to właśnie postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia lub wyrok zasądzający alimenty, ale muszą one być opatrzone klauzulą wykonalności.
Po uzyskaniu tytułu wykonawczego należy skierować sprawę do komornika sądowego, który będzie prowadził egzekucję. Aby wszcząć egzekucję komorniczą można skierować do komornika wniosek o wszczęcie egzekucji i do tego wniosku należy załączyć oryginał tytułu wykonawczego.
Komornik Sądowy posiada szereg możliwości egzekucji alimentów jak również poszukiwania majątku dłużnika. Należy tutaj wymienić chociażby zajęcie wynagrodzenia za pracę (wtedy pracodawca zobowiązanego część jego wynagrodzenia równą kwocie alimentów przekazuje do komornika), zajęcie konta bankowego (bank przekazuje komornikowi kwoty równe kwotom alimentów), zajęcie i sprzedaż ruchomości.
Dlatego wydawać by się mogło w prostych sprawach o alimenty również jest wiele spornych elementów, które wymagają sformułowania stanowisk, przytoczenia faktów, złożenia wniosków dowodowych i wielu innych czynności, od których zależy końcowy wynik sprawy. Następnie prowadzone jest postępowanie dowodowe i sąd ocenia, której stronie sporu należy dać wiarę.
Raz ustalony obowiązek alimentacyjny może być później oczywiście zmieniony – alimenty mogą zostać zarówno zwiększone jak i zmniejszone, a nawet w ogóle uchylone. Natomiast zmiana i uchylenie obowiązku alimentacyjnego przebiega podobnie jak pierwotne jego ustalenie, czyli osoba żądająca zamiany lub uchylenia alimentów wszczyna odrębną sprawę sądową i swoje żądanie popiera dowodami.
***