Poruszane we wpisie zagadnienia są następujące:
Przepisy prawa dopuszczają tzw. sprzedaż długu – innymi słowy jest to cesja wierzytelności. Cesja może zostać zawarta również w toku postępowania sądowego, natomiast wywołuje to określone skutki dla samego biegu postępowania jak i dalszej egzekucji roszczenia. Niniejszy artykuł porusza kwestię zbycia wierzytelności przez wierzyciela będącego jednocześnie powodem w procesie.
Cesja jest to umowa; cesja dokonywana przez wierzyciela polega na zawarciu umowy z podmiotem trzecim, na podstawie której wierzytelność przysługująca wierzycielowi przechodzi na ten podmiot trzeci. Dłużnik nie jest więc stroną takiej umowy, nie jest również wymagana zgoda dłużnika na zmianę wierzyciela. Nadto zawarcie umowy cesji i zmiana wierzyciela nie wpływa na zakres zobowiązań dłużnika – zmienia się jedynie podmiot, na rzecz którego dłużnik ma obowiązek świadczyć.
Zgodnie z art. 509 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny [dalej: „k.c.”] wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia z dnia 26 lutego 2018 roku w sprawie I ACa 851/17 wskazał: „W świetle art. 509 k.c. przelew wierzytelności jest umową, na podstawie której dotychczasowy wierzyciel przenosi wierzytelność ze swojego majątku do majątku osoby trzeciej, a przenoszona wierzytelność powinna być w dostateczny sposób oznaczona (zindywidualizowana). Wymagane jest wyraźne określenie stosunku zobowiązaniowego którego elementem jest zbywana wierzytelność, oznaczenie stron tego stosunku i przedmiotu świadczenia.”
Zgodnie z art. 514 k.c. Jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, zastrzeżenie umowne, iż przelew nie może nastąpić bez gody dłużnika, jest skuteczne względem nabywcy tylko wtedy, gdy pismo zawiera wzmiankę o tym zastrzeżeniu, chyba że nabywca w chwili przelewu o zastrzeżeniu wiedział.
Natomiast Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 października 2021 roku w sprawie II CSKP 125/21 wskazał, że: „Umowa przelewu wierzytelności przyszłej – dostatecznie oznaczonej – przenosi wierzytelność na nabywcę z chwilą jej powstania (art. 510 § 1 k.c.), bez potrzeby zawierania przez strony dodatkowego porozumienia o charakterze rozporządzającym, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej lub strony inaczej postanowiły.”
Oprócz więc sytuacji, gdy przelew wierzytelności uniemożliwia przepis ustawy lub wyraźnie postanowienie umowne, cesję wierzytelności może uniemożliwiać właściwość zobowiązania, z którego dana wierzytelność wynika.
Strony tej umowy są określone jako cedent (wierzyciel) oraz cesjonariusz (osoba trzecia nabywająca wierzytelność).
Należy pamiętać, że zgodnie z art. 511 k.c. Jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, przelew tej wierzytelności powinien być również pismem stwierdzony.
Po zawarciu umowy przelewy wierzytelności należy pamiętać, że dopóki zbywca nie zawiadomił dłużnika o przelewie, spełnienie świadczenia do rąk poprzedniego wierzyciela ma skutek względem nabywcy, chyba że w chwili spełnienia świadczenia dłużnik wiedział o przelewie. Zawiadomienie dłużnika o przelewie wierzytelności z reguły przyjmuje na siebie zbywca wierzytelności, najczęściej w umowie cesji zawieraj się postanowienie umowne, że w terminie określonym cedent zobowiązuje się do zawiadomienia dłużnika. Nierzadko do umowy cesji sporządza się załącznik, który stanowi wzór zawiadomienia dłużnika o przelewie wierzytelności.
Zgodnie z przepisami k.c. wierzyciel zbywając wierzytelność ponosi względem nabywcy odpowiedzialność jedynie za to, że zbywana wierzytelność w rzeczywistości przysługuje wierzycielowi. Natomiast umowa cesji może zawierać także postanowienia, na podstawie których wierzyciel przyjmuje na siebie również odpowiedzialność za wypłacalność dłużnika. Takie postanowienie stanowi więc dopuszczalne przez ustawę umowne rozszerzenie odpowiedzialności jednej ze stron umowy – w tym przypadku wierzyciela (cedenta).
Przepisy nie zabraniają zbycia wierzytelności spornej, która również jest przedmiotem toczącego się postępowania sądowego. W takiej sytuacji wierzyciel działa w tym procesie jako powód, natomiast dłużnik jako pozwany. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 5 czerwca 2020 roku w sprawie I ACa 613/19 wskazał, że: „Wreszcie przedmiotem przelewu może być wierzytelność sporna. Przyjmuje się, że dostatecznym ograniczeniem przelewu wierzytelności spornych jest możliwość uznania takiego przelewu w określonych okolicznościach za czynność prawną sprzeczną z zasadami współżycia społecznego. Od zasady, że każda wierzytelność może być przedmiotem przelewu ustawodawca wprowadził jedynie trzy istotne wyjątki (przesłanki negatywne). Przyjął bowiem, że wierzytelność nie może być przedmiotem przelewu, jeśli „sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania” (art. 509 § 1 in fine k.c.).”
Wpływ cesji wierzytelności w toku postępowania sądowego powinien być oceniany poprzez moment, w którym ona nastąpiła. Otóż zgodnie z art. 192. pkt 3) ustawy z dnia 17 listopada 1964 roku Kodeks postępowania cywilnego [dalej: „k.p.c.”] zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objętych sporem, nie ma wpływu na dalszy bieg sprawy; nabywca może jednak wejść na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej.
Zwrócić należy uwagę na pojęcie „w toku” sprawy – wskazuje się, że momentem kluczowym jest tutaj doręczenie pozwu pozwanemu. Jeżeli więc cesja wierzytelności nastąpi po doręczeniu pozwu stronie przeciwnej, wtedy nabywca wierzytelności może wstąpić w miejsce zbywcy po stronie powodowej, ale wtedy wymagana jest również zgoda pozwanego dłużnika jak i dotychczasowego powoda.
Jeżeli dłużnik nie zgodzi się na zmianę powoda, to wtedy nabywca wierzytelności może wstąpić do postępowania jako interwenient uboczny. Zbywca wierzytelności nie może zmusić nabywcy do wstąpienia do procesu, natomiast aby zabezpieczyć się przed ewentualnymi zarzutami nabywcy, że np. proces był prowadzony wadliwie itp. zbywca wierzytelności może skorzystać z instytucji przypozwania, czyli oficjalnego poinformowania nabywcy wierzytelności o toczącym się procesie i wezwania go do wstąpienia jako interwenient uboczny.
Jeżeli natomiast nabywca wierzytelności nie wstąpi do toczącego się procesu, to wtedy postępowanie toczy się dalej pomiędzy dotychczasowymi stronami. Natomiast nabywca wierzytelności może skorzystać z tzw. prawomocności rozszerzonej unormowanej w k.p.c. – jeżeli cesja wierzytelności została dokonana z podpisami urzędowo poświadczonymi, to sąd może nadać klauzulę wykonalności na rzecz nabywcy takiej wierzytelności. Wtedy nabywca będzie mógł wszcząć i prowadzić egzekucję.
Natomiast cesja wierzytelności przed doręczeniem pozwu pozwanemu (dłużnikowi) jest niestety trochę bardziej problematyczna – wierzyciel w takiej sytuacji traci legitymację procesową i wtedy bez dalszych działań powództwo zostanie oddalone. Jednakże sąd na wniosek dotychczasowego powoda może zawiadomić nabywcę wierzytelności o toczącym się procesie i wtedy nabywca ma dwa tygodnie na wstąpienie do sprawy – jednakże również za zgodą obu stron.
Zgodnie z art. 509 § 2 k.c. Wraz z wierzytelnością przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki.
Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2022 roku w sprawie III CZP 35/22: „W strukturze zobowiązania oprócz samej możliwości żądania świadczenia pojawiają się także uprawnienia innego rodzaju, funkcjonalnie z nią jednak związane. Wraz z wierzytelnością na nabywcę przechodzi także możliwość przymusowego zaspokojenia przez wierzyciela. Dlatego zgodnie z art. 509 § 2 k.c. umowa przelewu wierzytelności przenosi także przyszłe roszczenie o zwrot kosztów procesu. W świetle tego przepisu stwierdzić należy, że zasadą jest przeniesienie wraz z przelaną wierzytelnością wszelkich związanych z nią praw. Tym samym dopiero ewentualne pominięcie powyższego skutku, tj. wyłączenie jednoczesnego (automatycznego) przeniesienia niektórych praw związanych z przelaną wierzytelnością – w razie przyjęcia dopuszczalności takiego wyłączenia – wymagałoby wykazania, że treść umowy przelewu nie obejmowała tych praw. Nie jest natomiast niezbędne odrębne wykazywanie faktu przeniesienia praw związanych z przelaną wierzytelnością, gdyż taki skutek wynika wprost ze sformułowanej w ar. 509 § 2 k.c. zasady, o której była mowa wyżej.”
Przenosząc więc wierzytelność w toku postępowania sądowego warto przede wszystkim pamiętać o formie tej czynności, którą jest forma pisemna z podpisami notarialnie poświadczonymi. Bardzo ułatwi to przyszłemu wierzycielowi egzekucję wierzytelności. Powyższe rozważania zostały przedstawione w sposób skondensowany i skrótowy.
***